De coronacrisis en de bijstand: snel inzetten op curatief én preventief beleid!

Geringe toename van de aantallen bijstandsgerechtigden tijdens de crisis

Veel mensen vinden het opmerkelijk dat het aantal bijstandsgerechtigden door de covid-crisis niet enorm is toegenomen. Zo bijzonder is dat echter niet. Ten eerste stijgt de werkloosheid – waarschijnlijk vooral door de crisismaatregelen - veel minder dan eerder voorzien. Ten tweede komen veruit de meeste mensen die hun baan kwijtraken niet of voorlopig niet in de bijstand. Een deel ervan komt eerst in de WW en pas als ze na geruime tijd nog steeds werkloos zijn in de bijstand. En een ander deel bestaat uit jongeren die geen recht op bijstand hebben, omdat ze nog studeren of thuis wonen.

We zien dit ook in de cijfers van Fryslân terug. De onderstaande grafiek laat zien hoeveel bijstandsuitkeringen er in deze regio aan personen tot de AOW-leeftijd worden verstrekt (klik op de legenda-items onder de grafiek om lijnen uit te schakelen):

De volgende grafiek laat zien welk aandeel van de bevolking een bijstandsuitkering had en hoe de ontwikkeling per maand in Fryslân is (klik op de legenda-items onder de grafiek om lijnen uit te schakelen):

Mogelijke ontwikkelingen op de langere duur

Toch heeft de crisis wel gevolgen voor de bijstand. Dat kan op verschillende manieren:

• Ten eerste zal op termijn het aantal bijstandsgerechtigden natuurlijk wel toenemen. Niet alleen belanden er nu al mensen in de WW, maar ook neemt het aantal ontslagen naar verwachting toe wanneer de crisismaatregelen straks wegvallen. Een deel van deze mensen zal via de WW in de bijstand stromen. Dit effect kan nog wel eens sterker worden wanneer werkgevers als de economie in hun sector aantrekt en ze vooral jongeren zullen proberen aan te nemen. Soms omdat ze goedkoper zijn, soms omdat werkgevers denken dat ze flexibeler zijn, soms omdat dat beter zou passen bij de opbouw van het personeelsbestand, etc.). Daardoor vallen oudere medewerkers buiten de boot. De kans dat zij op termijn dan geen werk vinden en doorstromen naar de bijstand is kleiner dan bij jongere personen.
• Ten tweede hebben relatief jonge werklozen soms geen WW-rechten of vervallen die rechten al weer snel. Als ze verder aan de bijstandscriteria voldoen, hebben ze daar dan wel recht op. Dit heeft tot gevolg dat zij al gedurende het afgelopen jaar in de bijstand hebben kunnen instromen.
• Ten derde verkleint de crisis de kansen op een baan voor mensen die al bijstandsgerechtigd zijn. Er waren in een groot deel van 2020 minder vacatures voor mensen met een mbo-opleiding. De onderstaande twee grafieken tonen wat de ontwikkeling was in Fryslân:

• Veel bijstandsgerechtigden zijn aangewezen op vacatures op dit niveau, vooral op dat van mbo-1 en mbo-2. Een deel hiervan wordt sowieso ingevuld door WW-gerechtigden, studenten/scholieren en arbeidsmigranten. Dan blijven er maar weinig vacatures over voor bijstandsgerechtigden.  

Uit het bovenstaande blijkt dat weliswaar de gevolgen van de crisis voor de ontwikkeling van het aantal bijstandsuitkeringen nu nog gering zijn, maar dat die flink kunnen toenemen. Nu is al het moment om er wat aan te doen. Het aantal vacatures neemt namelijk op dit moment weer flink toe; de krapte van voor maart 2020 komt al snel weer terug.

Wat zijn mogelijke acties?

• Zorg er binnen de arbeidsmarktregio als UWV en gemeente gezamenlijk voor dat ouderen aan het werk blijven of snel weer werk vinden als ze in de WW terecht komen. Als men eenmaal enige tijd werkloos is, dan is het vaak te laat. Kennis veroudert namelijk en werkgevers hebben het beeld dat de afstand tot werk toeneemt. Regel Van Werk Naar Werk-trajecten en school werklozen naar passende kansrijke beroepen.
• Voor jongeren zijn er vaak direct weer vacatures. Maar mogelijk is dit ook de kans om een jongere die geen startkwalificatie bezit er snel in samenwerking met het ROC aan te helpen. Of om jongeren met een weinig arbeidsmarktrelevante opleiding om te scholen. Dit voorkomt meer structurele problemen later in het arbeidsleven. Je bestrijdt jeugdwerkloosheid niet door jongeren zo snel mogelijk aan het werk te helpen, maar door jongeren naar structureel werk toe te leiden. Beter nu investeren dan later veel geld aan uitkeringen kwijt zijn.
• Kijk welke vacatures op mbo-1 en mbo-2 niveau geschikt zijn voor mensen in de bijstand. Start trajecten op om deze mensen geschikt te maken voor deze functies en blijf proberen ze te bemiddelen. In 2021 ontstaan weer steeds meer kansen.
• Creëer nieuwe werkgelegenheid. Veel bijstandsgerechtigden zijn bijvoorbeeld aangewezen op een beroep in de zorg op mbo-1 of mbo-2 niveau. Aan de andere kant ontstaan in de zorg fikse tekorten aan personeel op mbo-3 of mbo-4 niveau. Overleg met zorgorganisaties hoe bijvoorbeeld met job carving of met behulp van zorgtechnologie (of door een combinatie van beiden) functies voor mbo-1 en mbo-2 opgeleiden geschikt te maken zijn en leid tegelijkertijd bijstandsgerechtigden naar dat niveau toe.

Meer grafieken over bijstandsuitkeringen op het dataportaal van ArbeidsmarktInZicht

Fryslân